Internationale rechtspraak als balanceer-act

Sinds het midden van de twintigste eeuw is zowel de omvang als de invloed van het internationaal recht explosief toegenomen. Internationale gerechtshoven zijn van deze ontwikkelingen zowel een resultaat als een aanjager. Er zijn goede redenen om de opkomst van internationale gerechtshoven als een succesverhaal te beschouwen. Hoven als het HvJ EU en het EHRM zijn inmiddels bepalend voor een veelheid aan rechtsgebieden in hun lidstaten. Zij beïnvloeden het dagelijks leven van talloze burgers en de gang van zaken in allerlei samenlevingsverbanden. Tijdelijke straftribunalen als het Joegoslaviëtribunaal (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, ICTY) en het Sierra Leone-tribunaal (Special Court for Sierra Leone, SCSL) hebben ‘grote vissen’ weten te berechten. De oprichting van het permanente ICC is wel gevierd als een volgende etappe in de zegetocht van het internationaal strafrecht. Meer recent heeft de behoefte aan internationale rechtspraak een impuls gekregen door de oorlog in Oekraïne en het geweld van Israël in Gaza na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023. Toch hebben lang niet alle internationale hoven evenveel invloed en kunnen ook de invloedrijkste hoven niet alle verwachtingen waarmaken. Bovendien is de positie van internationale rechtspraak juist door zijn internationale karakter in belangrijke opzichten fragieler dan die van nationale rechtspraak. In dit hoofdstuk wordt op basis van empirisch onderzoek meer inzicht gegeven in het functioneren van internationale rechtspraak door internationale hoven als mensenwerk te benaderen en te kijken naar de manier waarop ze interacteren met hun sociale en politieke context. Daarmee wordt de volgende vraag beantwoord: Wat maakt internationale rechtspraak meer of minder succesvol? Het succes van internationale hoven wordt in dit hoofdstuk afgemeten aan de invloed die zij hebben en de mate waarin zij erin slagen de verwachtingen in te lossen. Deze verwachtingen worden in belangrijke mate gewekt door de idealen die met internationale hoven zijn verbonden. Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd. In paragraaf 15.2 wordt een classificatie van internationale gerechtshoven gegeven. Daarna wordt in paragraaf 15.3 en 15.4 ingegaan op twee spanningsvelden waarmee internationale hoven te maken hebben. Dit zijn ten eerste de spanning tussen vier A’s: autonomie,
autoriteit, afhankelijkheid en ambitie, en ten tweede de spanning tussen ideaal en praktijk. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een korte conclusie met daarin inzichten voor juristen (paragraaf 15.5).